56. Zarządzanie ryzykiem kredytowym

Ryzyko kredytowe jest rozumiane jako ryzyko poniesienia straty w wyniku niewywiązania się klienta z zobowiązań wobec Banku lub jako ryzyko spadku wartości ekonomicznej wierzytelności Banku w wyniku pogorszenia się zdolności klienta do obsługi zobowiązań.

Celem zarządzania ryzykiem kredytowym jest ograniczenie strat na portfelu kredytowym oraz minimalizacja ryzyka wystąpienia ekspozycji kredytowych zagrożonych utratą wartości, przy zachowaniu oczekiwanego poziomu dochodowości i wartości portfela kredytowego.

Bank oraz jednostki zależne Grupy Kapitałowej kierują się przede wszystkim następującymi zasadami zarządzania ryzykiem kredytowym:

  • transakcja kredytowa wymaga wszechstronnej oceny ryzyka kredytowego, której wyrazem jest rating wewnętrzny lub ocena scoringowa,
  • pomiar ryzyka kredytowego transakcji kredytowych dokonywany jest na etapie rozpatrywania wniosku o udzielenie kredytu i cyklicznie w ramach monitorowania z uwzględnieniem zmieniających się warunków zewnętrznych oraz zmian sytuacji finansowej kredytobiorców,
  • ocena ryzyka kredytowego ekspozycji istotnych ze względu na poziom ryzyka lub jej wartość jest poddawana dodatkowej weryfikacji przez służby oceny ryzyka kredytowego, niezależne od służb biznesowych,
  • oferowane klientowi warunki transakcji kredytowej zależą od oceny poziomu ryzyka kredytowego generowanego przez tę transakcję,
  • decyzje kredytowe mogą być podejmowane jedynie przez osoby do tego uprawnione,
  • ryzyko kredytowe jest zdywersyfikowane w szczególności pod względem obszarów geograficznych, sektorów gospodarki, produktów oraz klientów,
  • oczekiwany poziom ryzyka kredytowego jest zabezpieczany poprzez przyjmowane przez Bank zabezpieczenia, marże na ryzyko pobierane od klientów oraz odpisy (rezerwy) z tytułu utraty wartości ekspozycji kredytowych.

Realizację wyżej wymienionych zasad zapewnia stosowanie przez Bank zaawansowanych metod zarządzania ryzykiem kredytowym, zarówno na poziomie pojedynczych ekspozycji kredytowych, jak i na poziomie całego portfela kredytowego Banku. Metody te są weryfikowane i rozwijane w kierunku zgodności z wymaganiami metody ratingów wewnętrznych (IRB), tzn. zaawansowanej metody pomiaru ryzyka kredytowego, która może być wykorzystywana do wyliczania wymogu w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka kredytowego po uzyskaniu przez Bank zgody Komisji Nadzoru Finansowego.

Spółki Grupy Kapitałowej, w których występuje istotny poziom ryzyka kredytowego (Grupa Kapitałowa KREDOBANK SA, Grupa Kapitałowa PKO Leasing SA, PKO Bank Hipoteczny SA i spółka zależna: Finansowa Kompania „Prywatne Inwestycje” Sp. z o.o.) zarządzają ryzykiem kredytowym indywidualnie, przy czym stosowane metody oceny i pomiaru ryzyka kredytowego dostosowane są do metod stosowanych w PKO Banku Polskim SA, przy uwzględnieniu specyfiki działalności.

Zmiana rozwiązań stosowanych przez spółki zależne Grupy Kapitałowej jest każdorazowo uzgadniana z jednostkami odpowiedzialnymi za zarządzanie ryzykiem w Banku.

Grupa Kapitałowa PKO Leasing SA, Grupa Kapitałowa KREDOBANK SA oraz spółka zależna: Finansowa Kompania „Prywatne Inwestycje” Sp. z o.o. i PKO Bank Hipoteczny SA cyklicznie dokonują pomiaru ryzyka kredytowego, a wyniki tego pomiaru przekazują do Banku.

W strukturach organizacyjnych Grupy Kapitałowej KREDOBANK SA i Grupy Kapitałowej PKO Leasing SA funkcjonują komórki organizacyjne w obszarze ryzyka, które odpowiadają w szczególności za:

  • opracowywanie metod oceny ryzyka kredytowego, tworzenia rezerw i odpisów,
  • kontrolę i monitorowanie ryzyka kredytowego w procesie kredytowym,
  • jakość oraz efektywność restrukturyzacji i procesu windykacji wierzytelności klientów.

Limity podejmowania decyzji kredytowych uzależnione są w tych spółkach w szczególności od: kwoty zaangażowania kredytowego wobec klienta, kwoty jednostkowej transakcji kredytowej oraz okresu transakcji kredytowej.

Proces podejmowania decyzji kredytowych w Grupie Kapitałowej KREDOBANK SA, Grupie Kapitałowej PKO Leasing SA wspierają komitety kredytowe, które są aktywowane w przypadku transakcji kredytowych generujących podwyższony poziom ryzyka kredytowego.

Właściwe komórki organizacyjne Obszaru Zarządzania Ryzykiem uczestniczą w zarządzaniu ryzykiem kredytowym w spółkach Grupy Kapitałowej przez opiniowanie projektów i okresowy przegląd przepisów wewnętrznych tych spółek odnoszących się do oceny ryzyka kredytowego oraz przygotowanie rekomendacji dotyczących zmian w projektach przepisów. Bank wspiera wdrożenie w spółkach Grupy Kapitałowej rekomendowanych zmian w zasadach oceny ryzyka kredytowego.

W 2015 roku w Banku wdrożono rozwiązania aplikacyjne i proceduralne usprawniające proces pomiaru utraty wartości ekspozycji kredytowych i przychodu odsetkowego. Rozwijano wykorzystywane metody kalkulacji odpisów i rezerw, w tym metodykę szacowania parametrów portfelowych, z odpowiednim uwzględnieniem portfela przejętego w wyniku fuzji z Nordea Bank Polska SA i przejętego portfela SKOK Wesoła.

56.1 Pomiar i ocena ryzyka kredytowego

Metody pomiaru i oceny ryzyka kredytowego

W celu określenia poziomu ryzyka kredytowego oraz opłacalności portfeli kredytowych Bank wykorzystuje różne metody pomiaru i wyceny ryzyka kredytowego, w tym:

  • prawdopodobieństwo niewypłacalności (PD),
  • oczekiwana strata kredytowa (EL),
  • nieoczekiwana strata kredytowa (UL),
  • strata w przypadku niewypłacalności (LGD),
  • wartość zagrożona ryzykiem kredytowym (CVaR),
  • udział i struktura ekspozycji kredytowych z rozpoznana utratą wartości,
  • wskaźnik pokrycia (CR),
  • koszt ryzyka kredytowego.

Bank systematycznie rozwija zakres wykorzystywanych mierników ryzyka kredytowego z uwzględnieniem wymagań metody wewnętrznych ratingów (IRB), jak również rozszerza zakres stosowania miar ryzyka w celu pełnego pokrycia portfela kredytowego Banku tymi metodami.

Metody pomiaru portfelowego ryzyka kredytowego pozwalają m.in. na uwzględnienie ryzyka kredytowego w cenie produktów, ustalanie optymalnych warunków dostępności finansowania oraz wyznaczanie stawek odpisów z tytułu utraty wartości.

Bank przeprowadza analizy oraz testy warunków skrajnych dotyczące wpływu potencjalnych zmian w otoczeniu makroekonomicznym na jakość portfela kredytowego Banku a wyniki prezentuje w raportach dla organów Banku. Powyższe informacje umożliwiają identyfikowanie i podejmowanie działań ograniczających negatywne skutki wpływu niekorzystnych sytuacji rynkowych na wynik Banku.

Ocena ryzyka pojedynczych transakcji kredytowych jest dokonywana w Banku z wykorzystaniem metod scoringowych i ratingowych, które są tworzone, rozwijane i nadzorowane przez Pion Ryzyka Bankowego. Funkcjonowanie tych metod wspierają specjalistyczne aplikacje informatyczne. Sposób dokonywania oceny określony został w przepisach wewnętrznych Banku, których głównym celem jest zapewnienie jednolitej i obiektywnej oceny ryzyka kredytowego w procesie kredytowania.

Modele ratingowe dla klientów instytucjonalnych

Ocena ryzyka kredytowego związanego z finansowaniem klientów instytucjonalnych dokonywana jest w dwóch wymiarach: klienta oraz transakcji. Miarami tej oceny jest ocena wiarygodności klienta czyli rating oraz ocena transakcji tj. zdolności do spłaty zobowiązania w określonej wysokości i terminach.

Modele ratingowe dla klientów instytucjonalnych opracowane są z wykorzystaniem wewnętrznych danych Banku co zapewnia, że są dostosowane do profilu ryzyka klientów Banku. Modele opierają się na statystycznej analizie zależności między niewykonaniem zobowiązania a punktową oceną ryzyka klienta. Ocena punktowa obejmuje ocenę wskaźników finansowych, czynników jakościowych oraz ocenę czynników behawioralnych. Ocena ryzyka klienta jest uzależniona od wielkości przedsiębiorstwa, dla którego dokonywana jest analiza. Dodatkowo Bank stosuje model oceny przedsiębiorców kredytowanych w formule finansowania specjalistycznego pozwalający na adekwatną ocenę ryzyka kredytowego dużych przedsięwzięć polegających na finansowaniu nieruchomości (np. lokale biurowe, powierzchnie sklepowe, powierzchnie przemysłowe) oraz projektów infrastrukturalnych (np. infrastruktura telekomunikacyjna, przemysłowa, użyteczności publicznej).

Modele ratingowe są zaimplementowane w narzędziu informatycznym wspierającym ocenę ryzyka kredytowego Banku związanego z finansowaniem klientów instytucjonalnych.

W celu zbadania poprawności funkcjonowania metod stosowanych w Banku, metodyki oceny ryzyka kredytowego, związanego z jednostkowymi ekspozycjami kredytowymi podlegają okresowym przeglądom.

Ocena ryzyka kredytowego klientów indywidualnych

Bank ocenia ryzyko kredytowe klientów indywidualnych w dwóch wymiarach: zdolności kredytowej oraz wiarygodności kredytowej klienta. Ocena zdolności kredytowej polega na zbadaniu sytuacji finansowej klienta, zaś ocena wiarygodności kredytowej klienta obejmuje ocenę scoringową oraz ocenę informacji o historii kredytowej klienta pozyskanych z wewnętrznych kartotek Banku oraz zewnętrznych baz danych.

Proces oceny ryzyka kredytowego w Banku uwzględnia wymagania Komisji Nadzoru Finansowego określone w Rekomendacji S dotyczącej dobrych praktyk w zakresie zarządzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie oraz Rekomendacji T dotyczącej dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych.

Ocena ryzyka kredytowego związanego z finansowaniem klientów instytucjonalnych

W przypadku klientów instytucjonalnych z segmentu małych i średnich przedsiębiorstw, spełniających określone kryteria, Bank ocenia ryzyko kredytowe z wykorzystaniem metody scoringowej. Ocena ta dotyczy niskokwotowych, nieskomplikowanych transakcji kredytowych i odbywa się w dwóch wymiarach: zdolności kredytowej oraz wiarygodności kredytowej klienta. Ocena zdolności kredytowej polega na zbadaniu sytuacji ekonomiczno-finansowej klienta, zaś ocena wiarygodności kredytowej klienta obejmuje ocenę scoringową oraz ocenę informacji o historii kredytowej klienta pozyskanych z wewnętrznych kartotek Banku oraz zewnętrznych baz danych. W pozostałych przypadkach szeroko jest stosowana metoda ratingowa.

Informacja o ocenach ratingowych i scoringowych jest szeroko wykorzystywana w Banku w zarządzaniu ryzykiem kredytowym, w systemie kompetencji do podejmowania decyzji kredytowych, przy ustalaniu warunków aktywacji służb oceny ryzyka kredytowego oraz w systemie pomiaru i raportowania ryzyka kredytowego.

W przypadku klientów instytucjonalnych z segmentu klienta korporacyjnego Bank wprowadził usprawnienia w zakresie funkcjonującego procesu kredytowego. Wskazane zmiany dotyczą zmian w segmentacji portfela, zmian organizacyjnych, które zdecydowanie lepiej odpowiadają zapotrzebowaniu klientów a z drugiej strony pozwalają na kompleksową ocenę ryzyka kredytowego niezależnie od oferowanego produktu z zakresu bankowości korporacyjnej i transakcyjnej.

56.2 Prognozowanie i monitorowanie ryzyka kredytowego

Ekspozycja Grupy Kapitałowej na ryzyko kredytowe w podziale na z rozpoznaną utratą wartości i bez oraz w podziale na nieprzeterminowane i przeterminowane

Należności od banków Zaangażowanie
  31.12.2015 31.12.2014
Należności z rozpoznaną utratą wartości, w tym: 520 362
oceniane metodą zindywidualizowaną 145 -
Należności bez rozpoznanej utraty wartości, w tym: 4 552 857 2 486 435
nieprzeterminowane 4 552 857 2 486 435
Razem brutto 4 553 377 2 486 797
Odpisy z tytułu utraty wartości (405) (111)
Razem według wartości bilansowej netto  4 552 972 2 486 686

Kredyty i pożyczki udzielone klientom Zaangażowanie
  31.12.2015 31.12.2014
Kredyty i pożyczki z rozpoznaną utratą wartości 13 100 910 12 977 310
w tym oceniane metodą zindywidualizowaną 5 412 768 5 615 878
Kredyty i pożyczki bez rozpoznanej utraty wartości, w tym: 185 600 007 174 542 551
z rozpoznaną przesłanką indywidualną 2 043 049 1 651 097
nieprzeterminowane 1 605 408 1 050 428
przeterminowane 437 641 600 669
bez rozpoznanej przesłanki indywidualnej 183 556 958 172 891 454
nieprzeterminowane 180 382 118 168 900 373
przeterminowane 3 174 840 3 991 081
Razem brutto 198 700 917 187 519 861
Odpisy z tytułu utraty wartości (8 287 209) (8 022 477)
na ekspozycje z rozpoznaną utratą wartości (7 704 535) (7 374 894)
na ekspozycje bez rozpoznanej utraty wartości (582 674) (647 583)
z rozpoznaną przesłanką utraty wartości (13 479) (12 551)
bez rozpoznanej przesłanki utraty wartości (569 195) (635 032)
Razem według wartości bilansowej (netto)  190 413 708 179 497 384

Inwestycyjne papiery wartościowe dostępne do sprzedaży - dłużne papiery wartościowe Zaangażowanie
  31.12.2015 31.12.2014
Dłużne papiery wartościowe z rozpoznaną utratą wartości, w tym: 397 434 -
oceniane metodą zindywidualizowaną 397 434 -
Dłużne papiery wartościowe bez rozpoznanej utraty wartości, w tym: 27 264 404 21 961 102
nieprzeterminowane 27 264 404 21 961 102
z ratingiem zewnętrznym 21 725 977 14 054 512
z ratingiem wewnętrznym 5 538 427 7 906 590
Razem brutto 27 661 838 21 961 102
Odpisy z tytułu utraty wartości (56 925) -
Razem według wartości bilansowej netto  27 604 913 21 961 102

Inwestycyjne papiery wartościowe utrzymywane do terminu zapadalności - dłużne papiery wartościowe Zaangażowanie
  31.12.2015 31.12.2014
Dłużne papiery wartościowe bez rozpoznanej utraty wartości, w tym: 210 330 233 358
nieprzeterminowane 210 330 233 358
z ratingiem zewnętrznym 210 330 233 358
Razem brutto 210 330 233 358
Odpisy z tytułu utraty wartości - -
Razem według wartości bilansowej netto  210 330 233 358

Inne aktywa - inne aktywa finansowe Zaangażowanie
  31.12.2015 31.12.2014
Inne aktywa z rozpoznaną utratą wartości 108 317 62 081
Inne aktywa bez rozpoznanej utraty wartości, w tym: 874 960 707 741
nieprzeterminowane 868 137 698 688
przeterminowane 6 823 9 053
Razem brutto 983 277 769 822
Odpisy z tytułu utraty wartości (108 082) (59 473)
Razem według wartości bilansowej (netto)  875 195 710 349

Maksymalne narażenie na ryzyko kredytowe

Pozycje sprawozdania z sytuacji finansowej 31.12.2015 31.12.2014
Rachunek bieżący w Banku Centralnym 9 854 137 7 772 859
Należności od banków 4 552 972 2 486 686
Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu - dłużne papiery wartościowe 766 641 1 915 120
emitowane przez Skarb Państwa 648 695 1 825 454
emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego 48 596 50 563
emitowane przez podmioty niefinansowe 46 122 22 146
emitowane przez podmioty finansowe 5 344 2 326
emitowane przez banki 17 884 14 631
Pochodne instrumenty finansowe 4 347 269 5 494 822
Instrumenty finansowe przy początkowym ujęciu wyznaczone jako wyceniane do wartości godziwej przez rachunek zysków i strat - dłużne papiery wartościowe 13 337 373 13 804 860
emitowane przez banki centralne 10 036 898 10 998 812
emitowane przez Skarb Państwa 3 052 701 2 478 708
emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego 247 263 253 817
emitowane przez banki - 73 012
emitowane przez podmioty niefinansowe 511 511
Kredyty i pożyczki udzielone klientom 190 413 708 179 497 384
sektor finansowy (z wyłączeniem banków) 4 826 553 1 620 708
kredyty gospodarcze 383 662 1 309 856
międzynarodowe organizacje finansowe 10 652 -
transakcje z przyrzeczeniem odkupu 4 432 239 310 852
sektor niefinansowy 175 619 057 167 791 997
kredyty mieszkaniowe 100 668 588 95 797 964
kredyty gospodarcze 50 398 753 49 656 279
kredyty konsumpcyjne 21 959 827 20 321 718
dłużne papiery wartościowe 2 591 889 2 016 036
sektor budżetowy 9 968 098 10 084 679
kredyty gospodarcze 7 275 422 7 265 003
dłużne papiery wartościowe 2 692 676 2 819 676
Inwestycyjne papiery wartościowe - dłużne papiery wartościowe 27 604 913 21 961 102
emitowane przez Skarb Państwa 18 358 006 12 781 051
emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego 4 613 726 4 480 325
emitowane przez podmioty niefinansowe 3 117 859 3 475 594
emitowane przez banki 1 515 322 1 224 132
Inwestycyjne papiery wartościowe utrzymywane do terminu zapadalności 210 330 233 358
emitowane przez Skarb Państwa 210 330 233 358
Inne aktywa - inne aktywa finansowe 875 195 710 349
Razem 251 962 538 233 876 540

Pozycje pozabilansowe 31.12.2015 31.12.2014
Udzielone zobowiązania nieodwołalne 30 513 878 27 730 846
Udzielone gwarancje 7 699 483 9 265 599
Gwarancje emisji 5 489 969 4 571 158
Udzielone akredytywy 1 838 101 702 768
Razem 45 541 431 42 270 371

Jakość kredytowa aktywów finansowych - nieprzeterminowane, bez utraty wartości

Aktywa finansowe nieprzeterminowane bez utraty wartości 31.12.2015 31.12.2014
Należności od banków 4 552 857 2 486 435
w tym:    
z ratingiem zewnętrznym 2 168 193 2 204 355
bez ratingu 2 384 664 282 080
Kredyty i pożyczki udzielone klientom 181 987 526 169 950 801
z ratingiem 164 667 976 147 203 666
bez ratingu 17 319 550 22 747 135
PKO Bank Polski SA 176 422 023 165 049 744
z wewnętrznym ratingiem - klienci sektora finansowego, niefinansowego i budżetowego (kredyty gospodarcze) 47 556 624 41 359 649
A (pierwszorzędna) 989 788 1 059 550
B (bardzo dobra) 1 408 816 1 455 548
C (dobra) 5 283 130 2 721 287
D (zadowalająca) 7 160 577 5 663 335
E (przeciętna) 13 291 549 12 096 148
F (akceptowalna) 16 546 668 14 628 386
G (słaba) 2 876 096 3 735 395
z wewnętrznym ratingiem - klienci sektora niefinansowego (kredyty konsumpcyjne i mieszkaniowe) 114 282 687 103 891 292
A (pierwszorzędna) 93 971 113 74 155 239
B (bardzo dobra) 8 101 614 10 614 538
C (dobra) 5 344 515 11 313 955
D (przeciętna) 4 093 884 5 802 187
E (akceptowalna) 2 771 561 2 005 373
bez wewnętrznego ratingu - klienci sektora finansowego, niefinansowego i budżetowego (kredyty konsumpcyjne, mieszkaniowe i pozostałe) 14 582 712 19 798 803
Grupa Kapitałowa PKO Leasing SA 4 976 628 4 383 999
z wewnętrznym ratingiem 2 828 665 1 952 725
A (dobry) 2 407 842 1 558 837
B (przeciętny) 329 049 336 196
C (ryzykowny) 91 774 57 692
bez wewnętrznego ratingu 2 147 963 2 431 274
bez ratingu - klienci sektora niefinansowego i finansowego pozostałych spółek Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego SA 588 875 517 058
Dłużne papiery wartościowe dostępne do sprzedaży - z wewnętrznym ratingiem 5 538 427 7 906 590
A (pierwszorzędna) 86 527 -
B (bardzo dobra) 209 520 37 815
C (dobra) 685 010 1 381 794
D (zadowalająca) 1 532 633 2 000 235
E (przeciętna) 1 270 219 1 769 303
F (akceptowalna) 1 030 807 2 239 109
G (słaba) 628 366 478 334
H (zła) 95 345 -
Inne aktywa - inne aktywa finansowe 868 137 698 688
Razem 187 408 520 173 135 924

Wewnętrzne klasy ratingowe

Biorąc pod uwagę charakter działalności Grupy Kapitałowej oraz wolumen należności kredytowych i leasingowych, najistotniejsze portfele są w zarządzaniu Banku oraz PKO Leasing SA. Poniżej przedstawiono informację na temat jakości kredytowej należności i pożyczek udzielonych przez Bank oraz Grupę Kapitałową PKO Leasing SA.

Ekspozycje wobec klientów instytucjonalnych niespełniające przesłanek indywidualnej utraty wartości klasyfikowane są ze względu na rating klienta, w ramach wewnętrznych klas ratingowych od A do G (w zakresie podmiotów finansowych A-F).

Systemem ratingowym objęte są następujące portfele:

  • klienci Obszaru Bankowości Korporacyjnej i Inwestycyjnej,
  • małe i średnie przedsiębiorstwa (z wyłączeniem pewnych grup produktów ocenianych w sposób uproszczony).

Kredyty i pożyczki niespełniające przesłanek indywidualnej utraty wartości niepodlegające ocenie ratingowej charakteryzują się satysfakcjonującym poziomem ryzyka kredytowego. Dotyczy to w szczególności kredytów detalicznych (w tym kredytów mieszkaniowych), wśród których brak jest indywidualnie istotnych zaangażowań, których istnienie skutkowałoby powstaniem istotnego ryzyka kredytowego.

Zewnętrzne klasy ratingowe

Poniżej przedstawiono strukturę dłużnych papierów wartościowych oraz należności od banków, nieprzeterminowanych, bez utraty wartości, w podziale na zewnętrzne klasy ratingowe:

31 grudnia 2015 roku

Portfel/Rating AAA AA- do AA+ A- do A+ BBB -do BBB+ BB- do BB+ B- do B+ CCC-do CCC+ CC Caa2* Caa3* bez ratingu 31.12.2015
Należności od banków 45 073 718 174 746 935 515 777 14 383 - 127 851 - - - 2 384 664 4 552 857
Dłużne papiery wartościowe przeznaczone do obrotu - - 650 015 25 373 22 869 - -     - 68 384 766 641
w tym:                        
::emitowane przez Skarb Państwa - - 648 695 - - - - - -   - 648 695
::emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego - - 1 134 - - - -     - 47 462 48 596
::emitowane przez banki - - 186 3 805 13 837 - - - - - 56 17 884
::emitowane przez inne podmioty finansowe - - - - - - -     - 5 344 5 344
::emitowane przez podmioty niefinansowe - - - 21 568 9 032 - -     - 15 522 46 122
Dłużne papiery wartościowe wyceniane w wartości godziwej przez rachunek zysków i strat - - 13 172 886 - - - - - - 32 635 131 852 13 337 373
w tym:                        
::emitowane przez Bank Centralny - - 10 036 898 - - - -     - - 10 036 898
::emitowane przez Skarb Państwa - - 3 020 066 - - - -     32 635 - 3 052 701
::emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego - - 115 922 - - - -     - 131 341 247 263
emitowane przez banki   -                   -
emitowane przez podmioty niefinansowe       -             511 511
Dłużne papiery wartościowe dostępne do sprzedaży - - 19 728 399 1 448 391 412 818 - - - - 127 351 9 018 21 725 977
w tym:                        
::emitowane przez Skarb Państwa - - 18 230 655 - - - -   - 127 351   18 358 006
::emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego - - 31 053 102 166 43 475 - - -   - - 176 694
::emitowane przez banki - - 1 466 691 - 48 631 - - - - - - 1 515 322
::emitowane przez podmioty niefinansowe - - - 1 346 225 320 712 - - - - - 9 018 1 675 955
Dłużne papiery wartościowe utrzymywane do terminu zapadalności - - 40 065 - - - - - - 170 265 - 210 330
w tym:                        
::emitowane przez Skarb Państwa - - 40 065 - - - - -   170 265 - 210 330
Razem 45 073 718 174 34 338 300 1 989 541 450 070 - 127 851 - - 330 251 2 593 918 40 593 178

*Dotyczy papierów wartościowych Grupy Kapitałowej KREDOBANKU SA – według ratingu Moody’s

31 grudnia 2014 roku

Portfel/Rating AAA AA- do AA+ A- do A+ BBB -do BBB+ BB- do BB+ B- do B+ CCC-do CCC+ CC Caa2* Caa3* bez ratingu 31.12.2014
Należności od banków - 512 042 1 467 044 175 958 10 438 175 36 927 1 771   - 282 080 2 486 435
Dłużne papiery wartościowe przeznaczone do obrotu - - 1 826 259 12 007 14 590 - -     - 62 264 1 915 120
w tym:                        
emitowane przez Skarb Państwa - - 1 825 454 - - - - - - - - 1 825 454
emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego - - 805 - - - -     - 49 758 50 563
emitowane przez banki - - - - 14 590 - -     - 41 14 631
emitowane przez inne podmioty finansowe - - - - - - -     - 2 326 2 326
emitowane przez podmioty niefinansowe - - - 12 007 - - -     - 10 139 22 146
Dłużne papiery wartościowe wyceniane w wartości godziwej przez rachunek zysków i strat - 73 012 13 564 960 140 393 - - - - - 26 495 - 13 804 860
w tym:                        
emitowane przez Bank Centralny - - 10 998 812 - - - -     - - 10 998 812
emitowane przez Skarb Państwa - - 2 452 213 - - - -     26 495 - 2 478 708
emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego - - 113 935 139 882 - - -     - - 253 817
emitowane przez banki   73 012                   73 012
emitowane przez podmioty niefinansowe       511               511
Dłużne papiery wartościowe dostępne do sprzedaży - - 13 795 752 - 49 773 - - - 8 921 179 815 20 251 14 054 512
w tym:                        
emitowane przez Skarb Państwa - - 12 601 236 - - - -   - 179 815   12 781 051
emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego - - 40 717 - - - - -   - - 40 717
emitowane przez banki - - 1 153 799 - 49 773 - - - 8 921 - 11 639 1 224 132
emitowane przez podmioty niefinansowe - - - - - - - - - - 8 612 8 612
Dłużne papiery wartościowe utrzymywane do terminu zapadalności - - 40 337 - - - - - - 193 021 - 233 358
w tym:                        
emitowane przez Skarb Państwa - - 40 337 - - - - -   193 021 - 233 358
emitowane przez banki - - - - - - -     - - -
Razem - 585 054 30 694 352 328 358 74 801 175 36 927 1 771 8 921 399 331 364 595 32 494 285

*Dotyczy papierów wartościowych Grupy Kapitałowej KREDOBANKU SA – według ratingu Moody’s

56.3 Koncentracja ryzyka kredytowego w Grupie Kapitałowej

Grupa Kapitałowa definiuje ryzyko koncentracji kredytowej jako ryzyko wynikające z istotnego zaangażowania wobec pojedynczych podmiotów lub grup podmiotów, których zdolność spłaty zadłużenia zależna jest od wspólnego czynnika ryzyka. Grupa Kapitałowa analizuje ryzyko koncentracji wobec:

  • największych podmiotów,
  • największych grup kapitałowych,
  • branż,
  • regionów geograficznych,
  • walut,
  • ekspozycji zabezpieczonych hipotecznie.

Koncentracja wobec największych podmiotów

Ustawa Prawo bankowe określa limity maksymalnego zaangażowania Banku, mające przełożenie na Grupę Kapitałową. Suma wierzytelności Banku, udzielonych przez Bank zobowiązań pozabilansowych oraz posiadanych przez Bank bezpośrednio lub pośrednio akcji lub udziałów w innym podmiocie, wniesionych dopłat w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub też wkładów albo sum komandytowych – w zależności od tego, która z tych kwot jest większa – w spółce komandytowej lub komandytowo akcyjnej, obciążonych ryzykiem jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie nie może przekroczyć limitu dużych ekspozycji (limitu koncentracji zaangażowań), który zgodnie z art. 395 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (rozporządzenia CRR) wynosi 25% uznanego kapitału skonsolidowanego.

Na dzień 31 grudnia 2015 roku oraz na dzień 31 grudnia 2014 roku limity koncentracji nie były przekroczone. Na dzień 31 grudnia 2015 największe zaangażowanie wobec pojedynczego podmiotu wyniosło 15,2% uznanego kapitału skonsolidowanego. Wśród 20 największych kredytobiorców Grupy Kapitałowej występują wyłącznie klienci PKO Banku Polskiego SA.

Zaangażowanie Grupy Kapitałowej wobec 20 największych klientów niebankowych:

31.12.2015 31.12.2014
Lp. Zaangażowanie kredytowe obejmuje kredyty, pożyczki, skupione wierzytelności, dyskonto weksli, zrealizowane gwarancje oraz należne odsetki oraz zaangazowanie pozabilansowe i kapitałowe* Udział w portfelu kredytowym, który obejmuje zaangażowania pozabilansowe oraz kapitałowe Lp. Zaangażowanie kredytowe obejmuje kredyty, pożyczki, skupione wierzytelności, dyskonto weksli, zrealizowane gwarancje oraz należne odsetki oraz zaangazowanie pozabilansowe i kapitałowe* Udział w portfelu kredytowym, który obejmuje zaangażowania pozabilansowe oraz kapitałowe
1. 4 107 315 1,55% 1. 3 193 998 1,27%
2. 2 721 659 1,03% 2. 2 474 087 0,99%
3. 2 080 000 0,79% 3. 2 266 960 0,90%
4. 1 910 368 0,72% 4. 2 172 936 0,87%
5. 1 841 906 0,70% 5. 2 080 000 0,83%
6. 1 668 558 0,63% 6. 1 643 091 0,66%
7. 1 593 902 0,60% 7. 1 266 301 0,51%
8. 1 216 633 0,46% 8. 1 177 916 0,47%
9. 1 212 610 0,46% 9. 1 130 843 0,45%
10. 1 007 768 0,38% 10. 1 007 768 0,40%
11. 965 100 0,37% 11. 957 362 0,38%
12. 964 006 0,36% 12. 911 026 0,36%
13. 894 795 0,34% 13. 904 016 0,36%
14. 870 879 0,33% 14. 890 858 0,36%
15. 852 887 0,32% 15. 834 655 0,33%
16. 811 417 0,31% 16. 794 693 0,32%
17. 790 594 0,30% 17. 793 137 0,32%
18. 771 158 0,29% 18. 746 933 0,30%
19. 748 695 0,28% 19. 714 037 0,29%
20. 704 189 0,27% 20. 712 771 0,28%
Razem 27 734 440 10,49% Razem 26 673 388 10,65%

* zaangażowanie pozabilansowe uwzględnia zobowiązanie wynikające z transakcji pochodnych w kwocie równej ich ekwiwalentowi bilansowemu (zgodnie z postanowieniami art. 274 ust. 2 rozporządzenia CRR).

Koncentracja wobec największych grup kapitałowych

Największa koncentracja zaangażowania Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego w grupę kapitałową kredytobiorców wynosi 1,61% portfela kredytowego Grupy Kapitałowej. Wśród 5 największych grup kapitałowych występują wyłącznie klienci PKO Banku Polskiego SA.

Na dzień 31 grudnia 2015 roku oraz 31 grudnia 2014 roku największa koncentracja zaangażowania Grupy Kapitałowej wyniosła 15,7% i 12,1% uznanego kapitału Grupy Kapitałowej.

Zaangażowanie Grupy Kapitałowej wobec 5 największych grup kapitałowych:

31.12.2015 31.12.2014
Lp. Zaangażowanie kredytowe obejmuje kredyty, pożyczki, skupione wierzytelności, dyskonto weksli, zrealizowane gwarancje oraz należne odsetki oraz zaangazowanie pozabilansowe i kapitałowe* Udział w portfelu kredytowym, który obejmuje zaangażowania pozabilansowe oraz kapitałowe Lp. Zaangażowanie kredytowe obejmuje kredyty, pożyczki, skupione wierzytelności, dyskonto weksli, zrealizowane gwarancje oraz należne odsetki oraz zaangazowanie pozabilansowe i kapitałowe* Udział w portfelu kredytowym, który obejmuje zaangażowania pozabilansowe oraz kapitałowe
1 4 247 737 1,61% 1 3 498 120 1,39%
2 3 288 893 1,24% 2 3 194 479 1,27%
3 2 925 720 1,11% 3 2 972 486 1,19%
4 2 746 047 1,04% 4 2 315 214 0,92%
5 2 045 718 0,77% 5 2 189 608 0,87%
Razem 15 254 114 5,77% Razem 14 169 907 5,64%
   

* zaangażowanie pozabilansowe uwzględnia zobowiązanie wynikające z transakcji pochodnych w kwocie równej ich ekwiwalentowi bilansowemu (zgodnie z postanowieniami art. 274 ust. 2 rozporządzenia CRR).

Koncentracja wobec sekcji branżowych

W stosunku do 31 grudnia 2014 roku wzrosło zaangażowanie Grupy Kapitałowej w sekcje branżowe o około 0,8 miliarda PLN. Łączne zaangażowanie w cztery największe grupy branż „Przetwórstwo przemysłowe”, „Działalność związana z obsługą nieruchomości”, „Handel hurtowy i detaliczny (…)” oraz „Administracja publiczna i obrona narodowa” wyniosło ok. 58% wartości portfela kredytów objętych analizą branżową.

Strukturę zaangażowania według sekcji branżowych według stanu na dzień 31 grudnia 2015 roku oraz na dzień 31 grudnia 2014 roku prezentuje poniższa tabela:

Sekcja Nazwa sekcji 31.12.2015 31.12.2014
    Zaangażowanie Liczba podmiotów Zaangażowanie Liczba podmiotów
C Przetwórstwo przemysłowe 17,73% 11,34% 16,63% 10,37%
L Działalność związana z obsługą nieruchomości 16,62% 19,94% 16,57% 15,95%
G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów 15,14% 24,13% 14,88% 21,50%
F Budownictwo 8,17% 10,93% 8,91% 10,10%
O Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 9,08% 0,49% 9,09% 0,46%
D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 2,01% 0,18% 1,78% 0,18%
Pozostałe zaangażowanie 31,25% 32,99% 32,14% 41,44%
Razem 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%

Powyższa struktura branżowa nie uwzględnia zaangażowania wynikającego z tytułu dłużnych papierów wartościowych przekwalifikowanych z kategorii „dostępne do sprzedaży” do kategorii „pożyczki i należności”.

Koncentracja wobec regionów geograficznych

Portfel kredytowy Grupy Kapitałowej jest zdywersyfikowany pod względem koncentracji geograficznej.

Struktura portfela kredytowego według regionów geograficznych rozróżniana jest w Grupie Kapitałowej ze względu na obszar klienta Banku – odrębna jest dla Obszaru Rynku Detalicznego (ORD), odrębna dla Obszaru Bankowości Korporacyjnej i Inwestycyjnej (OKI).

Na dzień 31 grudnia 2015 roku największa koncentracja portfela kredytowego ORD występuje w regionie warszawskim i katowickim (regiony te koncentrują około 25% portfela ORD).

Koncentracja geograficzna ryzyka kredytowego w Obszarze Klienta Detalicznego 31.12.2015 31.12.2014
Polska    
warszawski 14,02% 11,41%
katowicki 10,78% 10,25%
poznański 9,82% 10,55%
krakowski 9,09% 8,32%
łódzki 8,90% 8,27%
wrocławski 8,87% 8,80%
gdański 8,60% 8,89%
bydgoski 7,56% 9,09%
lubelski 7,05% 8,41%
białostocki 6,51% 7,47%
szczeciński 6,17% 5,71%
centrala 0,97% 1,37%
pozostałe 0,99% 0,70%
Ukraina 0,67% 0,77%
Szwecja 0,00% 0,00%
Suma końcowa 100,00% 100,00%

W ramach OKI Bank wyróżnia 7 makroregionów i centralę. Na dzień 31 grudnia 2015 roku największa koncentracja portfela kredytowego OKI występuje w centrali Banku i w makroregionie centralnym (odpowiednio 20% i 17% portfela ORK).

Koncentracja geograficzna ryzyka kredytowego w Obszarze Klienta Instytucjonalnego 31.12.2015 31.12.2014
Polska    
centrala 19,64% 26,44%
makroregion centralny 17,08% 16,30%
makroregion północny 13,04% 9,06%
makroregion zachodni 10,60% 10,08%
makroregion południowy 9,96% 9,72%
makroregion południowo-wschodni 7,18% 6,73%
makroregion północno-wschodni 6,68% 6,76%
makroregion południowo-zachodni 6,46% 6,06%
pozostałe 9,16% 8,64%
Szwecja 0,20% 0,21%
Suma końcowa 100,00% 100,00%

Koncentracja walutowa ryzyka kredytowego

Na dzień 31 grudnia 2015 roku udział ekspozycji w walutach wymienialnych, innych niż PLN, w całym portfelu Grupy Kapitałowej wyniósł 25,3%, co oznacza spadek w relacji do 31 grudnia 2014 roku o około 1,0 p.p.

Największą część zaangażowania walutowego Grupy Kapitałowej stanowią ekspozycje w CHF i dotyczą one portfela kredytowego Banku. Udział kredytów w CHF stanowił na koniec 2015 roku około 64% portfela walutowego Grupy Kapitałowej. W przypadku spółek Grupy Kapitałowej sytuacja kształtuje się inaczej, tj. w portfelu walutowym Grupy Kapitałowej PKO Leasing SA dominują ekspozycje w EUR, natomiast w Grupie Kapitałowej KREDOBANK SA i w spółce Finansowa Kompania „Prywatne Inwestycje” Sp. z o.o. (tj. podmiotach działających na Ukrainie) dominują kredyty udzielane w USD.

Koncentracja walutowa ryzyka kredytowego 31.12.2015 31.12.2014
PLN 74,73% 73,79%
Waluty obce, w tym: 25,27% 26,21%
CHF 16,12% 16,60%
EUR 7,39% 7,89%
USD 1,32% 1,36%
UAH 0,35% 0,35%
GBP 0,03% 0,01%
Razem 100,00% 100,00%

Inne rodzaje koncentracji

Grupa analizuje strukturę portfela kredytów mieszkaniowych względem poziomów LTV. Na koniec 2015 roku, tak jak w 2014 roku, największa koncentracja występuje w przedziale LTV 71% - 90%. W związku z fuzją prawną wzrósł udział kredytów w najwyższych poziomach LTV tj. powyżej 100%.

Struktura portfela kredytów mieszkaniowych Grupy wg LTV 31.12.2015 31.12.2014
0% - 50% 23,18% 24,90%
51%-70% 19,38% 19,68%
71% - 90% 27,73% 25,26%
91% - 100% 13,54% 14,96%
powyżej 100% 16,17% 15,20%
Razem 100,00% 100,00%

Zgodnie z rekomendacją S i T Komisji Nadzoru Finansowego Bank stosuje wewnętrzne limity związane z ekspozycjami kredytowymi klientów Banku określające apetyt na ryzyko kredytowe.

Na dzień 31 grudnia 2015 roku limity te nie zostały przekroczone.

56.4 Praktyki forbearance

Grupa Kapitałowa jako forbearance przyjmuje działania mające na celu dokonanie uzgodnionych z dłużnikiem lub emitentem zmian warunków umowy, wymuszonych jego trudną sytuacją finansową (działania restrukturyzacyjne wprowadzające udogodnienia które w innym przypadku nie byłyby przyznane). Celem działań forbearance jest przywrócenie dłużnikowi lub emitentowi zdolności wywiązania się ze zobowiązań wobec Grupy Kapitałowej oraz maksymalizacja efektywności zarządzania wierzytelnościami trudnymi, tj. uzyskanie możliwie najwyższych odzysków, przy jednoczesnym ograniczaniu do minimum ponoszonych w związku z tym kosztów.

Działalność forbearance polega na zmianie warunków spłaty wierzytelności, które są indywidualnie ustalane wobec każdego kontraktu. Zmiany mogą dotyczyć:

  • rozłożenie zadłużenia wymagalnego na raty,
  • zmiana formuły spłaty (raty annuitetowe, raty malejące),
  • wydłużenie okresu kredytowania,
  • zmiana oprocentowania,
  • zmiana wysokości marży,
  • redukcja wierzytelności.

W wyniku zawarcia i terminowej obsługi umowy forbearance, wierzytelność staje się wierzytelnością niewymagalną. Elementem procesu forbearance jest ocena możliwości wywiązania się przez dłużnika z warunków umowy ugody (spłaty zadłużenia w ustalonych terminach). Umowy forbearance są na bieżąco monitorowane. Jeśli w odniesieniu do wynikających z nich ekspozycji kredytowych rozpoznaje się utratę wartości, tworzone są na nie odpisy aktualizujące – równoważące identyfikowaną stratę.

Kredyty i pożyczki przestają podlegać raportowaniu ze statusem forbearance gdy spełnione są łącznie warunki:

  • nastąpiła terminowa spłata przynajmniej 12 rat kolejnych rat (przez terminową spłatę na potrzeby forborne rozumie się sytuację, gdy spłata każdej z rat nastąpiła nie później, niż 30 dni po terminie spłaty określonym w harmonogramie),
  • upłynęło przynajmniej 24 miesiące od zawarcia umowy forbearance,
  • nie identyfikuje się utraty wartości ekspozycji.

Wartość bilansowa
31.12.2015 31.12.2014
Kredyty i pożyczki udzielone klientom według wartości brutto 198 700 917 187 519 861
w tym forbearance: 5 534 689 6 362 627
sektor finansowy 3 269 395
kredyty gospodarcze 3 269 395
sektor niefinansowy 5 530 247 6 361 873
kredyty gospodarcze 2 856 594 3 532 698
kredyty mieszkaniowe 2 143 330 2 165 214
kredyty konsumpcyjne 530 323 663 961
sektor budżetowy 1 173 359
kredyty gospodarcze 1 173 359
Odpisy z tytułu utraty wartości kredytów i pożyczek udzielonych klientom forbearance (986 300) (874 529)
Kredyty i pożyczki udzielone klientom netto forbearance  4 548 389 5 488 098

Kredyty i pożyczki udzielone klientom podlegające forbearance według regionu geograficznego (brutto) 31.12.2015 31.12.2014
Polska 5 423 877 6 247 687
mazowiecki 1 133 131 1 105 817
wielkopolski 499 092 567 210
śląsko-opolski 731 583 810 421
małopolsko-świętokrzyski 434 362 591 786
pomorski 333 966 329 279
podlaski 426 711 510 572
łódzki 474 476 702 648
dolnośląski 380 847 413 129
kujawsko-pomorski 302 146 353 423
zachodnio-pomorski 444 233 559 192
lubelsko-podkarpacki 236 208 276 533
warmińsko-mazurski 27 122 27 677
Ukraina 110 812 114 940
Razem 5 534 689 6 362 627

Kredyty i pożyczki udzielone klientom podlegające forbearance Zaangażowanie według wartości bilansowej brutto
  31.12.2015 31.12.2014
Kredyty i pożyczki z rozpoznaną utratą wartości 2 418 018 2 404 248
Kredyty i pożyczki bez rozpoznanej utraty wartości, w tym: 3 116 671 3 958 379
nieprzeterminowane 2 477 548 3 123 966
przeterminowane 639 123 834 413
Razem brutto 5 534 689 6 362 627

Zmiana wartości bilansowych kredytów i pożyczek udzielonych klientom podlegających forbearance na początek i na koniec okresu

Za rok zakończony dnia 31 grudnia 2015 roku Ogółem
Wartość bilansowa netto na początek okresu 5 488 098
Odpis aktualizujący z tytułu utraty wartości (111 771)
Wartość brutto kredytów i pożyczek wyłączonych w okresie (2 427 209)
Wartość brutto kredytów i pożyczek nowo ujętych w okresie 1 964 654
Inne zmiany/spłaty (331 736)
Różnice kursowe (33 647)
Wartość bilansowa netto na koniec okresu  4 548 389

Za rok zakończony dnia 31 grudnia 2014 roku Ogółem
Wartość bilansowa netto na początek okresu 3 326 784
Odpis aktualizujący z tytułu utraty wartości 172 721
Wartość brutto kredytów i pożyczek wyłączonych w okresie (1 319 020)
Wartość brutto kredytów i pożyczek nowo ujętych w okresie 3 934 519
Inne zmiany/spłaty (587 527)
Różnice kursowe (39 379)
Wartość bilansowa netto na koniec okresu  5 488 098

Kredyty i pożyczki udzielone klientom według wartości brutto według stosowanych zmian warunków spłaty dla forbearance Wartość bilansowa brutto
  31.12.2015 31.12.2014
Rozłożenie zadłużenia wymagalnego na raty 3 861 507 4 027 497
Zmiana formuły spłaty (raty annuitetowe, raty malejące) 2 729 930 4 071 355
Wydłużenie okresu kredytowania 1 663 338 1 751 213
Zmiana oprocentowania 721 237 863 319
Zmiana wysokości marży 187 748 164 790
Redukcja wierzytelności 158 968 257 591
Inne warunki 69 984 95 646

Dla danej ekspozycji kredytowej podlegającej forbearance może być zastosowana więcej niż jedna zmiana warunków spłaty.

Kwota ujętych przychodów z tytułu odsetek związanych z kredytami i pożyczkami udzielonymi klientom, które podlegały forbearance na dzień 31 grudnia 2015 roku wynosiła 414 124 tysiące PLN (na dzień 31 grudnia 2014 wynosiła odpowiednio 404 782 tysiące PLN).

56.5 Przeterminowanie aktywów finansowych

Aktywa finansowe, które są zaległe, lecz w przypadku, których nie nastąpiła utrata wartości obejmują następujące aktywa finansowe:

Aktywa finansowe 31.12.2015
  do 1 miesiąca powyżej 1 miesiąca do 3 miesięcy powyżej 3 miesięcy Razem
Kredyty, pożyczki udzielone klientom 2 308 445 1 068 555 235 481 3 612 481
  sektora finansowego - - 6 6
  sektora niefinansowego 2 289 241 1 068 555 215 589 3 573 385
  sektora budżetowego 19 204 - 19 886 39 090
Inne aktywa - inne aktywa finansowe 187 59 6 577 6 823
Razem 2 308 632 1 068 614 242 058 3 619 304

Aktywa finansowe 31.12.2014
  do 1 miesiąca powyżej 1 miesiąca do 3 miesięcy powyżej 3 miesięcy Razem
Kredyty, pożyczki udzielone klientom 3 504 077 837 553 250 120 4 591 750
::sektora finansowego - - 2 2
::sektora niefinansowego 3 403 093 822 429 217 787 4 443 309
::sektora budżetowego 100 984 15 124 32 331 148 439
Inne aktywa - inne aktywa finansowe 4 369 726 3 958 9 053
Razem 3 508 446 838 279 254 078 4 600 803

Zabezpieczeniami powyższych należności są: hipoteka, zastaw rejestrowy, przeniesienie prawa własności, blokada rachunku lokaty, ubezpieczenie ekspozycji kredytowej oraz gwarancje i poręczenia.

W ramach przeprowadzonej oceny stwierdzono, że dla powyższych aktywów finansowych przewidywane przepływy pieniężne w pełni pokrywają wartość bilansową tych ekspozycji.

56.6 Aktywa finansowe wyceniane metodą zindywidualizowaną, wobec których wykazano indywidualną utratę wartości według wartości bilansowej brutto

  31.12.2015 31.12.2014
Należności od banków 145 -
Kredyty i pożyczki udzielone klientom 5 412 768 5 615 878
Sektor finansowy 4 557 5 609
kredyty gospodarcze 4 557 5 609
Sektor niefinansowy 5 391 741 5 593 388
kredyty gospodarcze 3 875 074 4 134 858
kredyty mieszkaniowe 1 104 228 1 248 389
kredyty konsumpcyjne 304 476 99 297
dłużne papiery wartościowe 107 963 110 844
Sektor budżetowy 16 470 16 881
kredyty gospodarcze 16 470 16 881
Inwestycyjne papiery wartościowe dostępne do sprzedaży 397 479 60
emitowane przez podmioty finansowe 3 777 5
emitowane przez podmioty niefinansowe 393 702 55
Razem 5 810 392 5 615 938

W odniesieniu do aktywów, wobec których stwierdzono utratę wartości metodą zindywidualizowaną, ustanowione były na rzecz Grupy Kapitałowej następujące zabezpieczenia:

  • dla kredytów i pożyczek udzielonych klientom: hipoteka kaucyjna oraz zwykła, zastaw rejestrowy, weksel własny dłużnika, przelew wierzytelności oraz prawo majątkowe na środki pieniężne. Wpływ finansowy zabezpieczeń na kwotę, która najlepiej odzwierciedla maksymalną ekspozycję na ryzyko kredytowe na dzień 31 grudnia 2015 roku wynosi 2 992 422 tysiące PLN (na dzień 31 grudnia 2014 roku wynosił odpowiednio 3 593 245 tysięcy PLN),
  • dla inwestycyjnych papierów wartościowych dostępnych do sprzedaży: weksle in blanco, poręczenie, zastaw rejestrowy na rachunku bankowym oraz na udziałach dłużnika.

Grupa Kapitałowa, ustalając odpisy z tytułu utraty wartości na powyższe aktywa wzięła pod uwagę następujące czynniki:

  • opóźnienie w spłacie należności,
  • postawienie wierzytelności w stan wymagalności,
  • postępowanie egzekucyjne wobec dłużnika,
  • ogłoszenie upadłości dłużnika lub złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości,
  • kwestionowanie należności przez dłużnika,
  • wszczęcie postępowania naprawczego wobec dłużnika,
  • ustanowienie zarządu komisarycznego nad działalnością dłużnika lub zawieszenie jego działalności,
  • pogorszenie się oceny ratingowej dłużnika do poziomu wskazującego na istotne zagrożenie dla spłaty zadłużenia,
  • podjęte działania restrukturyzacyjne i zastosowane ulgi w spłacie,
  • dodatkowe przesłanki, rozpoznawane w odniesieniu do ekspozycji wobec spółdzielni mieszkaniowych z tytułu kredytów mieszkaniowych „starego portfela” objętych poręczeniami Skarbu Państwa,
  • przewidywane przepływy pieniężne z ekspozycji oraz przyjętych zabezpieczeń,
  • kształtowanie się przyszłej sytuacji ekonomiczno-finansowej klienta,
  • stopień realizacji przez klienta prognoz.

56.7 Utrata wartości ekspozycji kredytowych

Grupa Kapitałowa PKO Banku Polskiego SA dokonuje miesięcznego przeglądu ekspozycji kredytowych w celu zidentyfikowania ekspozycji kredytowych zagrożonych utratą wartości, pomiaru utraty wartości ekspozycji kredytowych oraz utworzenia odpisów lub rezerw. Na proces ustalania odpisów i rezerw składają się następujące etapy:

  • rozpoznanie przesłanek utraty wartości i zdarzeń istotnych z punktu widzenia rozpoznania tych przesłanek,
  • rejestrowanie w systemach informatycznych Grupy Kapitałowej zdarzeń istotnych z punktu widzenia rozpoznania przesłanek utraty wartości ekspozycji kredytowych,
  • ustalenie metody pomiaru utraty wartości,
  • dokonanie pomiaru utraty wartości i ustalenie odpisu lub rezerwy,
  • weryfikacja i agregacja wyników pomiaru utraty wartości,
  • ewidencja wyników pomiaru utraty wartości.

Metoda ustalania wysokości odpisów uzależniona jest od rodzaju rozpoznanych przesłanek utraty wartości oraz indywidualnego znaczenia ekspozycji kredytowej. Zdarzeniami uznawanymi za przesłanki indywidualnej utraty wartości są w szczególności:

  • opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek dłuższe niż 90 dni,
  • znaczące pogorszenie ratingu wewnętrznego klienta,
  • zawarcie umowy restrukturyzacyjnej lub zastosowanie ulgi w spłacie wierzytelności (przesłanka rozpoznawana jest, gdy udzielone klientowi udogodnienia wymuszone są względami ekonomicznymi lub prawnymi wynikającymi z jego trudności finansowych).

Przy określaniu okresu przeterminowania kredytu uwzględniane są kwoty niespłaconych w terminie odsetek lub rat kapitałowych przekraczające ustalone wartości progowe.

56.8 Metody oszacowania utraty wartości

W Grupie Kapitałowej PKO Banku Polskiego SA stosowane są trzy metody oszacowania utraty wartości:

  • metoda zindywidualizowana, stosowana dla kredytów indywidualnie znaczących, spełniających przesłankę indywidualnej utraty wartości lub wymagających indywidualnej oceny ze względu na specyfikę transakcji, z której wynikają oraz zdarzeń warunkujących spłatę ekspozycji,
  • metoda portfelowa, stosowana dla kredytów nieznaczących indywidualnie, dla których stwierdzono przesłankę indywidualnej utraty wartości,
  • metoda grupowa (IBNR), stosowana dla kredytów, w odniesieniu do których nie zidentyfikowano przesłanek indywidualnej utraty wartości, ale stwierdzono możliwość wystąpienia poniesionych ale nie rozpoznanych strat.

Odpis z tytułu utraty wartości bilansowej ekspozycji kredytowej jest różnicą pomiędzy wartością bilansową ekspozycji, a wartością bieżącą oczekiwanych, przyszłych przepływów pieniężnych z tej ekspozycji:

  • przy ustalaniu odpisu metodą zindywidualizowaną oczekiwane przyszłe przepływy pieniężne szacuje się dla każdej ekspozycji kredytowej indywidualnie, z uwzględnieniem możliwych scenariuszy dotyczących realizacji umowy, ważonych prawdopodobieństwem ich realizacji,
  • odpis z tytułu utraty wartości dla ekspozycji kredytowych objętych metodą portfelową lub metodą grupową równy jest różnicy pomiędzy wartością bilansową tych ekspozycji, a wartością bieżącą oczekiwanych, przyszłych przepływów pieniężnych, oszacowaną z wykorzystaniem metod statystycznych, na podstawie historycznych obserwacji ekspozycji z homogenicznych portfeli.

56.9 Rezerwy na ekspozycje pozabilansowe

Rezerwę na pozabilansowe ekspozycje kredytowe tworzy się w wysokości równoważącej wynikającą z nich przewidywaną (możliwą do oszacowania) utratę korzyści ekonomicznych.

Przy ustalaniu rezerwy na pozabilansowe ekspozycje kredytowe PKO Banku Polskiego SA:

  • w odniesieniu do ekspozycji kredytowych indywidualnie znaczących z tytułu zobowiązań bezwarunkowych spełniających przesłanki indywidualnej utraty wartości lub dotyczących dłużników, których inne ekspozycje takie przesłanki spełniają oraz ekspozycji indywidualnie znaczących niespełniających przesłanek indywidualnej utraty wartości, w przypadku których ustalenie rezerwy z zastosowaniem parametrów portfelowych byłoby nieuzasadnione – wykorzystuje metodę zindywidualizowaną,
  • w odniesieniu do pozostałych pozabilansowych ekspozycji kredytowych – metodę portfelową (jeśli ekspozycja spełnia przesłanki indywidualnej utraty wartości) lub grupową (jeśli ekspozycja spełnia wyłącznie przesłanki grupowej utraty wartości).

Rezerwę ustala się jako różnicę pomiędzy oczekiwaną wartością ekspozycji bilansowej, która powstanie z udzielonego zobowiązania pozabilansowego (od daty, na którą dokonywana jest ocena, do daty wystąpienia zadłużenia przeterminowanego uznawanego za przesłankę indywidualnej utraty wartości), a wartością bieżącą oczekiwanych przyszłych przepływów pieniężnych uzyskanych z ekspozycji bilansowej powstałej z udzielonego zobowiązania.

Przy ustalaniu rezerwy metodą zindywidualizowaną oczekiwane przyszłe przepływy pieniężne szacuje się dla każdej ekspozycji kredytowej indywidualnie.

Przy ustalaniu rezerwy metodą portfelową lub metodą grupową wykorzystuje się parametry portfelowe oszacowane z wykorzystaniem metod statystycznych, na bazie historycznych obserwacji ekspozycji o takiej samej charakterystyce.

56.10 Ryzyko kredytowe instytucji finansowych na rynku hurtowym

Na dzień 31 grudnia 2015 roku największe zaangażowania Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego SA kształtowały się w następujący sposób:

Zaangażowanie na rynku międzybankowym*
Kontrahent Rodzaj instrumentu Razem
  Lokata Instrumenty pochodne Papiery wartościowe  
Kontrahent 1 800 000 1 162 942 615 1 743 777
Kontrahent 2 319 613 15 369 - 334 982
Kontrahent 3 - 139 838 - 139 838
Kontrahent 4 - 98 236 - 98 236
Kontrahent 5 - 95 138 - 95 138
Kontrahent 6 - 69 933 - 69 933
Kontrahent 7 - 55 471 - 55 471
Kontrahent 8 - 52 403 - 52 403
Kontrahent 9 - 48 921 - 48 921
Kontrahent 10 - 35 787 - 35 787
Kontrahent 11 - 31 396 - 31 396
Kontrahent 12 - 20 848 - 20 848
Kontrahent 13 - 19 572 - 19 572
Kontrahent 14 - 19 442 - 19 442
Kontrahent 15 - 18 869 - 18 869
Kontrahent 16 16 000 - - 16 000
Kontrahent 17 - 14 028 - 14 028
Kontrahent 18 14 000 (925) - 14 000
Kontrahent 19 - 13 790 - 13 790
Kontrahent 20 - 12 629 - 12 629

* Bez uwzględniania zaangażowania wobec Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego.

Dla porównania największe zaangażowania Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego SA na rynku międzybankowym na dzień 31 grudnia 2014 roku prezentuje poniższa tabela:

Zaangażowanie na rynku międzybankowym*
Kontrahent Rodzaj instrumentu Razem
  Lokata Instrumenty pochodne Papiery wartościowe  
Kontrahent 1 - 9 031 585 246 594 277
Kontrahent 26 384 162 - - 384 162
Kontrahent 4 - 169 566 - 169 566
Kontrahent 27 51 175 75 202 - 126 377
Kontrahent 5 - 93 074 - 93 074
Kontrahent 9 - 31 165 50 000 81 165
Kontrahent 8 - 73 060 - 73 060
Kontrahent 7 - 62 516 - 62 516
Kontrahent 3 - 59 435 - 59 435
Kontrahent 10 - 37 743 - 37 743
Kontrahent 28 - 29 418 - 29 418
Kontrahent 11 - 24 333 - 24 333
Kontrahent 14 - 23 420 - 23 420
Kontrahent 2 - 22 583 - 22 583
Kontrahent 15 - 16 465 - 16 465
Kontrahent 29 - 15 887 - 15 887
Kontrahent 30 - 12 912 - 12 912
Kontrahent 31 10 000 (3 789) - 10 000
Kontrahent 32 10 000 (7 178) - 10 000
Kontrahent 20 - 9 195 - 9 195
 

* Bez uwzględniania zaangażowania wobec Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego.

Przy określaniu zaangażowania: lokaty oraz papiery wartościowe emitowane przez kontrahentów zostały podane w wartości nominalnej, natomiast instrumenty pochodne w wartości rynkowej bez uwzględnienia wniesionego przez kontrahenta zabezpieczenia. Zaangażowanie całkowite (kolumna „Razem”) w przypadku każdego kontrahenta stanowi sumę zaangażowania z tytułu lokat i papierów wartościowych powiększonego o zaangażowanie z tytułu instrumentów pochodnych, jeżeli jest ono dodatnie (w przeciwnym wypadku zaangażowanie z tytułu instrumentów pochodnych nie jest uwzględniane przy zaangażowaniu całkowitym). Ekspozycja z tytułu wszystkich instrumentów liczona jest od daty zawarcia transakcji.

Na dzień 31 grudnia 2015 roku Bank posiadał dostęp do dwóch izb rozliczeniowych (w jednej jako uczestnik pośredni, w drugiej bezpośredni), za pośrednictwem których rozliczał określone w rozporządzeniu EMIR (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 z dnia 4 lipca 2012 roku w sprawie instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, kontrahentów centralnych i repozytoriów transakcji wraz z powiązanymi rozporządzeniami delegowanymi i wykonawczymi) transakcje pochodne na stopę procentową z wybranymi kontrahentami krajowymi i zagranicznymi. W ujęciu nominalnym udział transakcji centralnie rozliczanych w przypadku FRA wyniósł 8,2% całego portfela transakcji FRA, w przypadku IRS 0,5% całego portfela transakcji IRS.

Na dzień 31 grudnia 2015 roku Bank posiadał podpisane umowy ramowe na standardzie ISDA/ZBP z 23 bankami krajowymi oraz 60 bankami zagranicznymi i instytucjami kredytowymi, umowy zabezpieczające CSA/ZBP z 20 bankami krajowymi oraz 50 bankami zagranicznymi i instytucjami kredytowymi. Dodatkowo Bank był stroną 13 umów na transakcje repo (na standardzie ISMA/GMRA).

Geograficzna lokalizacja kontrahentów

Kontrahenci generujący 20 największych zaangażowań według stanów na dzień 31 grudnia 2015 roku pochodzą z krajów wyszczególnionych w poniższej tabeli (przyjmuje się kraj, na obszarze którego ulokowana jest centrala danego kontrahenta):

Lp. Kraj Kontrahent
1 Belgia Kontrahent 14
2 Dania Kontrahent 17
3 Francja Kontrahent 6, Kontrahent 8
4 Kanada Kontrahent 13
5 Niemcy Kontrahent 4, Kontrahent 10, Kontrahent 20
6 Polska Kontrahent 1, Kontrahent 2, Kontrahent 7, Kontrahent 9, Kontrahent 15, Kontrahent 18
7 USA Kontrahent 3
8 Szwajcaria Kontrahent 11, Kontrahent 16
9 Wielka Brytania Kontrahent 5, Kontrahent 12, Kontrahent 19

Struktura ratingowa kontrahentów

Struktura zaangażowania z punktu widzenia przyznanych kontrahentom ratingów została zaprezentowana w poniższej tabeli. Przy wyznaczaniu ratingu oparto się na ratingach zewnętrznych przyznanych przez agencje Moody’s, Standard&Poor’s i Fitch (przy czym w przypadku, gdy rating nadały dwie agencje przyjęto rating niższy, a w przypadku trzech ratingów, rating środkowy). Rating dla kontrahentów od 1 do 20 przyjęto według stanu na dzień 31 grudnia 2015 roku.

Rating Kontrahent
AA Kontrahent 3, Kontrahent 12, Kontrahent 13, Kontrahent 16
A Kontrahent 1, Kontrahent 4, Kontrahent 5, Kontrahent 6, Kontrahent 8, Kontrahent 11, Kontrahent 14, Kontrahent 17, Kontrahent 20
BBB Kontrahent 2, Kontrahent 7, Kontrahent 10, Kontrahent 19
BB Kontrahent 9, Kontrahent 15
brak ratingu Kontrahent 18

56.11 Ryzyko kredytowe instytucji finansowych na rynku pozahurtowym

Poza zaangażowaniem na rynku międzybankowym, o którym mowa powyżej, Grupa Kapitałowa na dzień 31 grudnia 2015 roku posiadała ekspozycje wobec instytucji finansowych na rynku pozahurtowym (zaangażowanie wygenerowane przez Jednostki inne niż Departament Skarbu, w tym np. udzielone kredyty, obligacje zakupione poza rynkiem międzybankowym).

Struktura ekspozycji powyżej 10 milionów PLN została zaprezentowana w poniższej tabeli:

2015 Nominalna kwota zaangażowania Kraj siedziby kontrahenta
  Bilansowego Pozabilansowego  
Kontrahent 1 500 000 - Polska
Kontrahent 3 511 59 489 USA
Kontrahent 21 50 000 - Polska
Kontrahent 22 18 540 10 955 Szwecja
Kontrahent 23 2 670 17 830 Dania
Kontrahent 24 89 140 - Polska

Dla porównania struktura ekspozycji powyżej 10 milionów PLN na dzień 31 grudnia 2014 roku prezentuje tabela poniżej

2014 Nominalna kwota zaangażowania (w tysiącach PLN) Kraj siedziby kontrahenta
  Bilansowego Pozabilansowego  
Kontrahent 1 500 000 - Polska
Kontrahent 25 50 000 - Polska
Kontrahent 21 53 978 6 021 Polska
Kontrahent 24 101 808 - Polska

56.12 Zarządzanie majątkiem przejętym za wierzytelności

Przejęty w toku działań restrukturyzacyjnych lub windykacyjnych majątek przeznaczany jest do sprzedaży lub na potrzeby Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego SA. Informacja o przejętych składnikach majątkowych analizowana jest pod kątem możliwości wykorzystania majątku na wewnętrzne potrzeby Grupy Kapitałowej. W latach zakończonych odpowiednio dnia 31 grudnia 2015 roku oraz dnia 31 grudnia 2014 roku majątek przejęty w toku działań restrukturyzacyjnych i windykacyjnych w całości przeznaczony został do sprzedaży.

Podejmowane przez Grupę Kapitałową działania mają na celu sprzedaż aktywów w możliwie najkrótszym czasie. Podstawowym trybem postępowania w sprawie sprzedaży majątku jest przetarg nieograniczony, w uzasadnionych przypadkach sprzedaż następuje w innym trybie uzależnionym od specyfiki sprzedawanego majątku.

Wartość bilansowa aktywów niefinansowych posiadanych przez Grupę Kapitałową, uzyskanych w wyniku realizacji zabezpieczenia na dzień 31 grudnia 2015 roku wyniosła 178 146 tysięcy PLN (na dzień 31 grudnia 2014 roku wyniosła 170 194 tysiące PLN). Powyższe kwoty uwzględnione są w nocie 32 „Inne aktywa” w pozycji „Aktywa do zbycia”.

56.13 Raportowanie ryzyka kredytowego

W Banku sporządzane są miesięczne i kwartalne raporty na temat ryzyka kredytowego. Raportowanie ryzyka kredytowego obejmuje cykliczne informowanie o skali narażenia na ryzyko portfela kredytowego. Poza informacją dla Banku, raporty zawierają również informację o poziomie ryzyka kredytowego spółek zależnych Grupy Kapitałowej, w których zidentyfikowano istotny poziom ryzyka kredytowego (m.in. Grupa Kapitałowa KREDOBANK SA i Grupa Kapitałowa PKO Leasing SA).

56.14 Działania zarządcze dotyczące ryzyka kredytowego

Do podstawowych narzędzi zarządzania ryzykiem kredytowym stosowanych w Banku należą:

  • minimalne warunki transakcji (parametry ryzyka) określone dla danego typu transakcji (np. minimalna wartość LTV, maksymalna kwota kredytu, wymagane zabezpieczenie),
  • reguły określania dostępności do kredytowania, w tym punkty odcięcia – minimalna liczba punktów przyznawanych w wyniku oceny wiarygodności z wykorzystaniem systemu scoringowego (dla klienta indywidualnego i MSP), bądź klasa ratingu klienta (dla klienta instytucjonalnego), od których można dokonać z klientem transakcji kredytowej,
  • limity koncentracji – limity określone w art. 395 ust. 1 rozporządzenia CRR,
  • limity branżowe – limity ograniczające poziom ryzyka związanego z finansowaniem klientów instytucjonalnych prowadzących działalność w branżach charakteryzujących się wysokim poziomem ryzyka kredytowego,
  • limity związane z ekspozycjami kredytowymi klientów Banku – limity określające apetyt na ryzyko kredytowe wynikające między innymi z rekomendacji S i T,
  • limity kredytowe określające maksymalne zaangażowanie Banku wobec określonego kontrahenta bądź kraju z tytułu operacji rynku hurtowego oraz limity rozliczeniowe i limity na okres zaangażowania,
  • limity kompetencyjne – określają maksymalny poziom uprawnień do podejmowania decyzji kredytowych wobec klientów Banku, limity zależą przede wszystkim od kwoty zaangażowania kredytowego Banku w stosunku do klienta (lub grupy klientów powiązanych) i okresu transakcji kredytowej; wysokość limitów kompetencyjnych zależy od poziomu podejmowania decyzji kredytowej (w strukturze organizacyjnej Banku),
  • minimalne marże kredytowe – marże na ryzyko kredytowe związane z dokonaniem przez Bank określonej transakcji kredytowej z danym klientem instytucjonalnym, przy czym oferowane klientowi oprocentowanie nie może być niższe od stawki referencyjnej powiększonej o marżę na ryzyko kredytowe.

Szczególną rolę w ustanawianiu minimalnych warunków transakcji stanowi polityka zabezpieczeń w zakresie ryzyka kredytowego. Prowadzona przez Bank i spółki Grupy Kapitałowej polityka zabezpieczeń ma na celu należyte zabezpieczenie ryzyka kredytowego, na jakie narażona jest Grupa Kapitałowa, w tym przede wszystkim ustanowienie zabezpieczeń dających możliwie najwyższy poziom odzysku w przypadku konieczności prowadzenia działań windykacyjnych wierzytelności.

Przy przyjmowaniu zabezpieczeń ekspozycji kredytowych Bank stosuje następujące zasady:

  • w przypadku znacznych kwotowo kredytów ustanawianych jest kilka rodzajów zabezpieczeń, z uwzględnieniem, jeśli jest to możliwe, łączenia zabezpieczeń osobistych z rzeczowymi,
  • preferowane jest przyjmowanie zabezpieczeń płynnych, tj. zabezpieczeń rzeczowych, których zbycie jest możliwe bez istotnego obniżenia ich ceny w czasie, który nie naraża Banku na zmianę wartości zabezpieczenia ze względu na właściwą danemu zabezpieczeniu fluktuację cen,
  • w przypadku przyjęcia zabezpieczenia rzeczowego, jako dodatkowe zabezpieczenie przyjmowany jest przelew wierzytelności pieniężnej z umowy ubezpieczenia przedmiotu tego zabezpieczenia lub umowa ubezpieczenia zawarta na rzecz Banku,
  • zabezpieczenie oceniane jest pod kątem faktycznej możliwości jego wykorzystania jako ewentualne źródło dochodzenia roszczeń Banku. Podstawą oceny wartości przedmiotów zabezpieczeń rzeczowych jest wartość rynkowa,
  • skuteczne ustanowienie zabezpieczeń zgodnie z treścią umowy jest warunkiem uruchomienia środków pieniężnych.

Polityka w zakresie zabezpieczeń określona została w przepisach wewnętrznych spółek zależnych Grupy Kapitałowej.

Ustanawianie określonych typów zabezpieczeń uzależnione jest od produktu oraz segmentu klienta. Przy udzielaniu kredytów hipotecznych obligatoryjnym zabezpieczeniem są hipoteki na nieruchomości. Do czasu skutecznego ustanowienia zabezpieczenia (w zależności od rodzaju kredytu oraz jego kwoty) Bank może stosować podwyższoną marżę kredytową lub przyjąć zabezpieczenie przejściowe w innej formie.

Przy udzielaniu kredytów konsumpcyjnych przyjmuje się najczęściej zabezpieczenie osobiste (poręczenie cywilne, poręczenie wekslowe) albo ustanawia się zabezpieczenia na rachunku bankowym klienta, na samochodzie lub papierach wartościowych.

Przy zawieraniu umów leasingowych Grupa Kapitałowa PKO Leasing SA, jako właściciel oddawanych w leasing przedmiotów, traktuje je jako zabezpieczenie transakcji.