57. Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej

Ryzyko stopy procentowej to ryzyko poniesienia straty na pozycjach bilansowych i pozabilansowych Grupy wrażliwych na zmiany stóp procentowych, w wyniku zmian stóp procentowych na rynku.

Celem zarządzania ryzykiem stopy procentowej jest ograniczanie ewentualnych strat z tytułu zmian rynkowych stóp procentowych do akceptowalnego poziomu poprzez odpowiednie kształtowanie struktury pozycji bilansowych i pozabilansowych.

57.1 Pomiar ryzyka stopy procentowej

W procesie zarządzania ryzykiem stopy procentowej Grupa Kapitałowa w szczególności wykorzystuje miarę wartości zagrożonej (VaR), miarę wrażliwości dochodu odsetkowego, testy warunków skrajnych oraz luki przeszacowań.

Wartość zagrożona (VaR) definiowana jest jako potencjalna wartość straty wynikająca z utrzymywanej struktury pozycji bilansowych i pozabilansowych oraz zmienności stóp procentowych, przy założonym poziomie prawdopodobieństwa i z uwzględnieniem korelacji między czynnikami ryzyka. W 2015 roku w PKO Banku Polskim SA wprowadzono metodę historyczną wyznaczania VaR z tytułu ryzyka stopy procentowej.

Wrażliwość dochodu odsetkowego jest miarą określającą zmianę dochodu odsetkowego wynikającą ze skokowej zmiany stóp procentowych. Miara ta uwzględnia zróżnicowanie terminów przeszacowań poszczególnych pozycji odsetkowych w każdym z wybranych horyzontów czasowych.

Testy warunków skrajnych (stress-testy) służą do oszacowania potencjalnych strat wynikających z utrzymywanej struktury bilansu i pozycji pozabilansowych w przypadku wystąpienia sytuacji na rynku, która nie jest standardowo opisana za pomocą miar statystycznych. W Banku stosowane są dwa rodzaje scenariuszy:

  1. scenariusze hipotetyczne – w których arbitralnie przyjmowane są zmiany stóp procentowych: równoległe przesunięcie krzywych stóp procentowych w poszczególnych walutach o ±50 p.b., ±100 p.b., ±200 p.b. oraz scenariusze wygięcia (nierównoległego przesunięcia typu „peak” oraz „twist”) krzywych dochodowości,
  2. scenariusze historyczne – w których zmiany stóp procentowych są przyjmowane na podstawie zachowań stóp procentowych w przeszłości, obejmujące: największą historyczną zmianę, wygięcie krzywej dochodowości z uwzględnieniem pozycji na portfelach, największe historyczne nierównoległe przesunięcie krzywych stóp procentowych dla papierów wartościowych oraz instrumentów pochodnych je zabezpieczających.

Luka przeszacowań prezentuje różnicę między wartością bieżącą pozycji aktywnych oraz pasywnych narażonych na ryzyko stopy procentowej, podlegających przeszacowaniu w danym przedziale czasowym, przy czym pozycje te ujmowane są w dacie transakcji.

Luka przeszacowań 0-1 miesiąc 1-3 miesiące 3-6 miesięcy 6-12 miesięcy 1-2 lata 2-5 lat >5 lat Razem
PLN (tys. PLN) 31.12.2015
Grupa Kapitałowa - Luka okresowa 42 011 928 47 479 378 (20 914 640) (22 134 357) (9 126 214) (17 943 543) 3 141 723 22 514 275
Grupa Kapitałowa - Luka skumulowana 42 011 928 89 491 306 68 576 666 46 442 309 37 316 095 19 372 552 22 514 275 -
PLN (tys. PLN) 31.12.2014
Grupa Kapitałowa - Luka okresowa 50 185 503 36 717 323 (11 111 259) (24 529 132) (16 252 478) (17 300 614) 619 17 709 962
Grupa Kapitałowa - Luka skumulowana 50 185 503 86 902 826 75 791 567 51 262 435 35 009 957 17 709 343 17 709 962 -
USD (tys. USD) 31.12.2015
Grupa Kapitałowa - Luka okresowa 300 091 (376 089) (51 869) 137 341 15 002 (17 782) (127 429) (120 735)
Grupa Kapitałowa - Luka skumulowana 300 091 (75 998) (127 867) 9 474 24 476 6 694 (120 735) -
USD (tys. USD) 31.12.2014
Grupa Kapitałowa - Luka okresowa (90 058) 49 219 (223 141) 97 697 199 222 17 406 (111 872) (61 527)
Grupa Kapitałowa - Luka skumulowana (90 058) (40 839) (263 980) (166 283) 32 939 50 345 (61 527) -

Luka przeszacowań  0-1
miesiąc
1-3
miesiące
3-6
miesięcy
6-12
miesięcy
1-2 lata 2-5 lat >5 lat Razem
EUR (tys. EUR)   31.12.2015
Grupa Kapitałowa - Luka okresowa              (21 267)             416 142             214 541            (191 606)            (381 799)            (825 819)             212 354            (577 454)
Grupa Kapitałowa - Luka skumulowana              (21 267)             394 875             609 416             417 810               36 011            (789 808)            (577 454)                       -  
                 
EUR (tys. EUR)   31.12.2014
Grupa Kapitałowa - Luka okresowa            (613 307)          1 224 543             164 471            (290 902)               57 181            (610 838)               57 900              (10 952)
Grupa Kapitałowa - Luka skumulowana            (613 307)             611 236             775 707             484 805             541 986              (68 852)              (10 952)                       -  
                 
CHF (tys. CHF)   31.12.2015
Grupa Kapitałowa - Luka okresowa            (370 124)          3 651 333             124 194         (1 808 428)              (74 730)            (416 697)            (715 894)             389 654
Grupa Kapitałowa - Luka skumulowana            (370 124)          3 281 209          3 405 403          1 596 975          1 522 245          1 105 548             389 654                       -  
                 
CHF (tys. CHF)   31.12.2014
Grupa Kapitałowa - Luka okresowa         (2 265 607)          2 942 060             264 700            (504 100)              (11 100)                (4 300)                (7 000)             414 653
Grupa Kapitałowa - Luka skumulowana         (2 265 607)             676 453             941 153             437 053             425 953             421 653             414 653                       -  

Na koniec 2015 roku i 2014 roku Grupa Kapitałowa posiadała złotową skumulowaną lukę dodatnią w PLN we wszystkich horyzontach czasowych.

57.2 Prognozowanie i monitorowanie ryzyka stopy procentowej

Ekspozycja Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego SA na ryzyko stopy procentowej na 31 grudnia 2015 roku oraz 31 grudnia 2014 roku składała się głównie z ekspozycji Banku. Ryzyko stopy procentowej dla walut PLN, EUR oraz CHF, generowane przez spółki Grupy Kapitałowej nie wpływało w istotny sposób na ryzyko stopy procentowej całej Grupy Kapitałowej i tym samym nie zmieniało istotnie jej profilu ryzyka. Ryzyko stopy procentowej dla USD było w istotny sposób zmieniane przez ekspozycję spółek Grupy Kapitałowej, w której największą rolę odgrywała ekspozycja KREDOBANK SA.

VaR Banku oraz analizę stress-testową narażenia Grupy Kapitałowej na ryzyko stopy procentowej przedstawia poniższa tabela:

Nazwa miary wrażliwości 31.12.2015 31.12.2014
VaR 10 - dniowy przy poziomie ufności 99% (tys. PLN)* 271 674 282 268
Równoległe przesunięcie krzywych stóp procentowych o 200 pb. (tys. PLN) (test warunków skrajnych)** 2 013 781 2 380 354

* Biorąc pod uwagę charakter prowadzonej działalności pozostałych Spółek Grupy Kapitałowej generujących istotne ryzyko stopy procentowej oraz specyfikę rynku, na którym działają, Grupa Kapitałowa nie wyznacza skonsolidowanej miary wrażliwości VaR. Spółki te wykorzystują własne miary ryzyka do zarządzania ryzykiem stopy procentowej. Miarę VaR 10-dniowy dla stopy procentowej dla głównych walut stosuje KREDOBANK SA, jej wartość na dzień 31 grudnia 2015 roku wyniosła ok. 11 460 tysięcy PLN, a na dzień 31 grudnia 2014 roku 9 480 tysięcy PLN.

** W tabeli zaprezentowano wartość najbardziej niekorzystnego testu warunków skrajnych spośród scenariuszy: przesunięcie krzywych stóp w poszczególnych walutach o 200 p.b. w górę oraz o 200 p.b w dół.

Na dzień 31 grudnia 2015 roku wartość zagrożona na stopie procentowej Banku w horyzoncie 10-dniowym (VaR 10-dniowy) wyniosła 271 674 tysięcy PLN, co stanowiło ok. 1.00% funduszy własnych Banku. Na dzień 31 grudnia 2014 roku miara VaR dla Banku wyniosła 282 268 tysięcy PLN, co stanowiło ok. 1,13% funduszy własnych Banku. Wielkość funduszy wyliczana zgodnie z przepisami dotyczącymi wyliczania łącznego współczynnika kapitałowego.

57.3 Raportowanie ryzyka stopy procentowej

W Banku opracowywane są raporty dotyczące ryzyka stopy procentowej w trybie dziennym, tygodniowym, miesięcznym oraz kwartalnym, przy czym raporty kwartalne dotyczą także Grupy Kapitałowej. Raporty zawierają informacje o ekspozycji na ryzyko stopy procentowej oraz informacje na temat wykorzystania limitów na to ryzyko.

57.4 Działania zarządcze dotyczące ryzyka stopy procentowej

Do głównych narzędzi zarządzania ryzykiem stopy procentowej w Grupie Kapitałowej należą:

  • procedury dotyczące zarządzania ryzykiem stopy procentowej,
  • limity i wartości progowe na ryzyko stopy procentowej,
  • określenie dopuszczalnych typów transakcji opartych na stopie procentowej.

W Grupie Kapitałowej zostały ustanowione limity i wartości progowe na ryzyko stopy procentowej, m.in. na: wrażliwość cenową, wrażliwość dochodu odsetkowego, limity oraz wartości progowe strat, a także limity instrumentów wrażliwych na zmiany stóp procentowych.

Metody zarządzania ryzykiem stopy procentowej w spółkach zależnych Grupy Kapitałowej określają przepisy wewnętrzne, wprowadzane przez spółki, dla których miary ryzyka stopy procentowej osiągają znaczącą wartość. Przepisy te opracowywane są po zasięgnięciu opinii Banku i z uwzględnieniem rekomendacji kierowanych do spółek przez Bank.