74. Adekwatność kapitałowa

Adekwatność kapitałowa to proces mający na celu zapewnienie, przy określonym poziomie tolerancji na ryzyko, iż poziom ryzyka podejmowanego przez Grupę Kapitałową związanego z rozwojem działalności biznesowej może zostać pokryty posiadanym kapitałem w określonym horyzoncie czasowym.

Proces zarządzania adekwatnością kapitałową obejmuje w szczególności przestrzeganie obowiązujących norm nadzorczych i określonego w Grupie Kapitałowej poziomu tolerancji na ryzyko, proces planowania kapitałowego, w tym polityki dotyczącej źródeł pozyskiwania kapitału.

Celem zarządzania adekwatnością kapitałową jest utrzymywanie, w sposób ciągły, funduszy własnych na poziomie adekwatnym do skali oraz profilu ryzyka działalności Grupy Kapitałowej.

Proces zarządzania adekwatnością kapitałową Grupy Kapitałowej obejmuje:

• identyfikację i monitorowanie istotnych rodzajów ryzyka,
• szacowanie kapitału wewnętrznego na pokrycie poszczególnych rodzajów ryzyka oraz łącznego kapitału wewnętrznego,
• monitorowanie, raportowanie, prognozowanie i limitowanie adekwatności kapitałowej,
• dokonywanie alokacji kapitału wewnętrznego na obszary biznesowe, segmenty klienta oraz spółki Grupy Kapitałowej dla celów analiz rentowności,
• wykorzystywanie narzędzi wpływających na poziom adekwatności kapitałowej (w tym: narzędzi wpływających na poziom funduszy własnych, skalę pomniejszeń funduszy własnych oraz wysokość portfela kredytowego).

Podstawowe regulacje obowiązujące w procesie oceny adekwatności kapitałowej wg stanu na dzień 31 grudnia 2015 roku to:

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 roku w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012, zwane dalej „rozporządzenie CRR”. Rozporządzenie CRR stanowi część tzw. pakietu CRD IV/CRR, w skład którego obok rozporządzenia wchodzi Dyrektywa CRD IV – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi zmieniająca Dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE (dalej „Dyrektywa CRD IV”),
• ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (Dz. U. z 2015 roku poz. 128 z późn. zm.) (dalej jako „ustawa Prawo bankowe”),
• ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 roku o nadzorze makroostrożnościowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie finansowym (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1513) (dalej „ustawa o nadzorze makroostrożnościowym”).

Zgodnie z rozporządzeniem CRR, Grupę Kapitałową na potrzeby konsolidacji ostrożnościowej stanowią: PKO Bank Polski SA, Grupa Kapitałowa PKO Leasing SA, PKO BP BANKOWY PTE SA, PKO Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych SA, Grupa Kapitałowa KREDOBANK SA, PKO Finance AB, Finansowa Kompania "Prywatne Inwestycje" Sp. z o.o., PKO BP Finat Sp. z o.o. oraz PKO Bank Hipoteczny SA.

Pierwszeństwo w przypadku konfliktu pomiędzy przepisami rozporządzenia CRR a przepisami krajowymi mają przepisy rozporządzenia CRR.

Poziom adekwatności kapitałowej Grupy w 2015 roku utrzymywał się na bezpiecznym poziomie, istotnie powyżej limitów nadzorczych.

74.1 Fundusze własne dla potrzeb adekwatności kapitałowej

Fundusze własne Grupy Kapitałowej na potrzeby adekwatności kapitałowej na dzień 31 grudnia 2015 roku zostały wyliczone w oparciu o postanowienia rozporządzenia CRR i ustawy Prawo bankowe.

Fundusze własne Grupy Kapitałowej składają się z kapitału podstawowego Tier 1 oraz kapitału Tier 2. W Grupie nie są identyfikowane elementy dodatkowego kapitału Tier 1.

W skład kapitału podstawowego Tier 1 (tzw. Common Equity Tier 1 lub CET1) wchodzą:

1. fundusze zasadnicze obejmujące: kapitał zakładowy, pozostałe kapitały rezerwowe (kapitał zapasowy, kapitał rezerwowy),
2. inne skumulowane dochody całkowite (z wyłączeniem zysków i strat dotyczących zabezpieczenia przepływów pieniężnych; w zakresie niezrealizowanych zysków i strat na instrumentach zaliczonych do portfela instrumentów dostępnych do sprzedaży straty ujmowane są w pełnej wysokości, a zyski ujmowane są w wysokości 40% ich wartości bilansowej),
3. fundusz ogólnego ryzyka,
4. zyski zatrzymane (niepodzielony wynik z lat ubiegłych),
5. wynik finansowy netto w trakcie zatwierdzania oraz wynik netto bieżącego okresu sprawozdawczego, obliczony zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości, pomniejszony o wszelkie przewidywane obciążenia i dywidendy, w kwotach nie większych niż kwoty zysku zweryfikowane przez biegłego rewidenta, przy czym warunkiem zaliczenia ww. wyniku do funduszy własnych Banku jest jego zatwierdzenie przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, lub przed zatwierdzeniem przez WZA, uzyskanie zgody KNF na jego zaliczenie do funduszy własnych.

Kapitał podstawowy Tier 1 pomniejszany jest o:

1. straty za bieżący rok obrachunkowy,
2. wartości niematerialne wycenione według wartości bilansowej po pomniejszeniu o kwotę powiązanej rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego (odliczana kwota zawiera wartość firmy uwzględnioną w wycenie znacznych inwestycji Banku),
3. dodatkowe korekty wartości aktywów wycenianych według wartości godziwej (AVA),
4. dodatkowe korekty wyceny instrumentów pochodnych odzwierciedlające własne ryzyko kredytowe Banku (DVA),
5. aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego oparte na przyszłej rentowności i nie wynikające z różnic przejściowych,
6. aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego oparte na przyszłej rentowności i wynikające z różnic przejściowych, które przekraczają 10% kapitału podstawowego Tier 1 (bez uwzględniania pomniejszeń z tytułu zaangażowań kapitałowych i aktywów z tytułu podatku odroczonego),
7. zaangażowania kapitałowe Grupy, bezpośrednie i pośrednie, w podmioty sektora finansowego, jeżeli Grupa nie dokonała znacznej inwestycji w te podmioty, wyrażone w postaci posiadanych akcji lub udziałów, lub innych instrumentów kapitału podstawowego Tier 1 lub instrumentów Tier 2 tych podmiotów, o ile ich suma przekracza 10% kapitału podstawowego Tier 1 Grupy (bez uwzględniania pomniejszeń z tytułu zaangażowań kapitałowych i aktywów z tytułu podatku odroczonego),
8. zaangażowania kapitałowe Grupy, bezpośrednie i pośrednie, w podmioty sektora finansowego, jeżeli Grupa dokonała znacznej inwestycji w te podmioty, wyrażone w postaci posiadanych akcji lub udziałów, lub innych instrumentów kapitału podstawowego Tier 1, których suma przekracza 10% kapitału podstawowego Tier 1 Grupy (bez uwzględniania pomniejszeń z tytułu zaangażowań kapitałowych i aktywów z tytułu podatku odroczonego)
9. kwotę, o jaką suma:
   a) aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego opartych na przyszłej rentowności i wynikających z różnic przejściowych, do wysokości 10% kapitału podstawowego Tier 1 (bez uwzględniania pomniejszeń z tytułu zaangażowań kapitałowych i aktywów z tytułu podatku odroczonego) oraz
   b) zaangażowań kapitałowych Grupy, bezpośrednich i pośrednich, w podmioty sektora finansowego, jeżeli Grupa dokonała znacznej inwestycji w te podmioty, wyrażonych w postaci posiadanych akcji lub udziałów lub instrumentów kapitału podstawowego Tier 1 tych podmiotów, do wysokości 10% kapitału podstawowego Tier 1 Grupy (bez uwzględniania pomniejszeń z tytułu zaangażowań kapitałowych i aktywów z tytułu podatku odroczonego)
   przekracza równowartość 17,65% kapitału podstawowego Tier 1 (z uwzględnieniem pomniejszeń o pozycje wymienione w punktach 1-5 oraz pełną wartość sumy pozycji wskazanych w pkt 9 lit. a-b, bez stosowania przedmiotowego progu). Kwota poniżej przedmiotowego progu nie pomniejsza funduszy własnych i jest uwzględniana w aktywach ważonych ryzykiem.

W skład kapitału Tier 2 wchodzą zobowiązania podporządkowane, które spełniają wymogi rozporządzenia CRR i w przypadku których Bank uzyskał zgodę KNF na zaliczenie ich do funduszy własnych.

Kapitał Tier 2 pomniejszany jest o zaangażowania kapitałowe Grupy w instytucje finansowe, instytucje kredytowe, banki krajowe, banki zagraniczne i zakłady ubezpieczeń w postaci instrumentów kapitału Tier 2 tych podmiotów, przy czym, zgodnie z art. 472 rozporządzenia CRR, wartość rezydualna tej pozycji odejmowana jest w połowie od kapitału Tier 1 i w połowie od kapitału Tier 2.

W przypadku, gdyby wartość pomniejszeń obniżyła wartość kapitału Tier 2 poniżej zera, wartość nadwyżki tych pomniejszeń ponad wartość kapitału Tier 2 odejmuje się od kapitału podstawowego Tier 1.

Na dzień 31 grudnia 2015 roku w funduszach własnych Grupy wyliczanych na potrzeby adekwatności kapitałowej został ujęty zysk netto Banku za rok 2014 w kwocie 3 079 471 tysięcy PLN oraz niepodzielony zysk z lat ubiegłych w wysokości 132 793 tysiące PLN. Zysk został zaliczony do kapitału podstawowego Tier 1 Grupy, przy czym kwota 1 962 264 tysiące PLN powiększyła pozostałe kapitały rezerwowe Grupy (kapitał zapasowy i rezerwowy) a kwota 1 250 000 tysięcy PLN pozostała niepodzielona.

Informacja o strukturze funduszy własnych Grupy w ujęciu konsolidacji ostrożnościowej, wyznaczanych dla potrzeb adekwatności kapitałowej według stanu na dzień 31 grudnia 2015 roku oraz na dzień 31 grudnia 2014 roku, zgodnie z rozporządzeniem CRR, została zawarta w poniższej tabeli:

74.2 Wymogi w zakresie funduszy własnych (Filar I)

Zgodnie z obowiązującym od dnia 1 stycznia 2014 roku rozporządzeniem CRR Grupa Kapitałowa wylicza wymogi w zakresie funduszy własnych dla następujących rodzajów ryzyka:

• z tytułu ryzyka kredytowego – metodą standardową,
• z tytułu ryzyka operacyjnego dla Banku – zgodnie z podejściem wskaźnika bazowego (BIA) w zakresie działalności oddziału Banku w Republice Federalnej Niemiec oraz zgodnie z podejściem zaawansowanym (AMA) w zakresie pozostałej działalności prowadzonej przez Bank, a dla spółek Grupy Kapitałowej objętych konsolidacją ostrożnościową – zgodnie z podejściem BIA,
• z tytułu ryzyka rynkowego – metodami podstawowymi.

Grupa Kapitałowa wylicza wymogi w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka kredytowego stosując następujące formuły:

• w zakresie ekspozycji bilansowych - iloczyn wartości bilansowej (uwzględniającej wartość korekt z tytułu szczególnego ryzyka kredytowego), wagi ryzyka przypisanej ekspozycji zgodnie z metodą standardową wyliczania wymogu w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka kredytowego oraz 8% (przy uwzględnieniu uznawalnych zabezpieczeń),
• w zakresie udzielonych zobowiązań pozabilansowych – iloczyn wartości zobowiązania (uwzględniającej wartość korekt z tytułu szczególnego ryzyka kredytowego), wagi ryzyka produktu, wagi ryzyka przypisanej ekspozycji pozabilansowej zgodnie z metodą standardową wyliczania wymogu w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka kredytowego oraz 8% (przy uwzględnieniu uznawalnych zabezpieczeń),
• w zakresie transakcji pozabilansowych (instrumentów pochodnych) – iloczyn wagi ryzyka przypisanej transakcji pozabilansowej zgodnie z metodą standardową wyliczania wymogu w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka kredytowego, ekwiwalentu bilansowego transakcji pozabilansowych oraz 8% (wartość ekwiwalentu bilansowego wyliczana jest zgodnie z metodą wyceny rynkowej).

Łączny wymóg w zakresie funduszy własnych Grupy Kapitałowej składa się z sumy wymogów w zakresie funduszy własnych z tytułu:

1. ryzyka kredytowego, w tym ryzyka kredytowego kontrahenta oraz ryzyka w odniesieniu do ekspozycji wobec kontrahenta centralnego (CCP),
2. ryzyka rynkowego, w tym ryzyka walutowego i cen towarów,
3. ryzyka związanego z korektą wyceny kredytowej (CVA),
4. ryzyka rozliczenia i dostawy,
5. ryzyka operacyjnego,

Poniższa tabela prezentuje wymogi w zakresie funduszy własnych Grupy Kapitałowej z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka. Dane według stanu na 31 grudnia 2015 roku i 31 grudnia 2014 roku zostały wyliczone zgodnie z rozporządzeniem CRR.

Spadek wymogu kapitałowego w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka kredytowego w 2015 roku o 224 miliony PLN, wynikał głównie z podjęcia przez Bank działań wpływających na zmniejszenie aktywów ważonych ryzykiem (AWR). Najistotniejszym źródłem przeprowadzonej optymalizacji była poprawa jakości danych, głównie poprzez uwzględnienie w kategorii ekspozycji detalicznych klientów MŚP spełniających kryteria segmentacji oraz przegląd zobowiązań pozabilansowych, w tym weryfikację przypisywanych wag ryzyka produktu.

Spadek wymogu w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka operacyjnego dla Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego SA z kwoty 759 milionów PLN (według stanu na dzień 31 grudnia 2014 roku) do ok. 663 milionów PLN (według stanu na dzień 31 grudnia 2015 roku) wynika głównie z zakończenia procesu połączenia Banku z Nordea Bank Polska SA.

74.3 Wymogi kapitałowe dla zakładów ubezpieczeń

W skład Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego wchodzi spółka ubezpieczeniowa PKO Życie TU S.A., która jest wyłączona z konsolidacji ostrożnościowej, jako podmiot finansowy objęty odrębnym nadzorem UKNF, obejmującym również ocenę spełnienia wymogów kapitałowych.

Zgodnie z Ustawą o działalności ubezpieczeniowej z dnia 22 maja 2003 roku (z późn. zmianami), spółka ubezpieczeniowa zobowiązana była w 2015 roku posiadać środki własne w wysokości nie niższej niż margines wypłacalności i nie niższej niż kapitał gwarancyjny. Kapitał gwarancyjny zaś jest równy większej z wartości:

1. jednej trzeciej marginesu wypłacalności,
2. minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego.

Zasady wyliczenia marginesu wypłacalności oraz minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28 listopada 2003 roku w sprawie sposobu wyliczania wysokości marginesu wypłacalności oraz minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego dla działów i grup ubezpieczeń (z późn. zmianami).

74.4 Kapitał wewnętrzny (Filar II)

Grupa Kapitałowa wyznacza kapitał wewnętrzny zgodnie z:

• rozporządzeniem CRR i Dyrektywą CRD IV,
• ustawą Prawo bankowe,
• uchwałą nr 258/2011 KNF z dnia 4 października 2011 roku w sprawie szczegółowych zasad funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz szczegółowych warunków szacowania przez banki kapitału wewnętrznego i dokonywania przeglądów procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego oraz zasad ustalania polityki zmiennych składników wynagrodzeń osób zajmujących stanowiska kierownicze w banku,
• ustawą o nadzorze makroostrożnościowym.

Kapitał wewnętrzny to szacowana kwota kapitału, niezbędna do pokrycia wszystkich zidentyfikowanych, istotnych rodzajów ryzyka występujących w działalności Grupy Kapitałowej oraz wpływu zmian otoczenia gospodarczego, uwzględniająca przewidywany poziom ryzyka.

Kapitał wewnętrzny w Grupie Kapitałowej PKO Banku Polskiego SA jest obliczany na pokrycie każdego z istotnych rodzajów ryzyka:

• ryzyka kredytowego (w zakresie ryzyka niewypłacalności i ryzyka koncentracji),
• ryzyka walutowego,
• ryzyka stopy procentowej,
• ryzyka płynności,
• ryzyka operacyjnego,
• ryzyka biznesowego (uwzględniającego ryzyko strategiczne).

Materializacja ryzyka zmian makroekonomicznych, ryzyka modeli, ryzyka braku zgodności oraz ryzyka utraty reputacji znajduje odzwierciedlenie w oszacowaniach kapitału wewnętrznego na pokrycie rodzajów ryzyka: kredytowego, stopy procentowej, walutowego, operacyjnego i biznesowego.

Bank cyklicznie monitoruje istotność poszczególnych rodzajów ryzyka odnoszących się do działalności Banku i pozostałych spółek Grupy Kapitałowej.

Kapitał wewnętrzny na pokrycie poszczególnych rodzajów ryzyka jest ustalany zgodnie z metodami określonymi w przepisach wewnętrznych. W przypadku dokonywania szacunków kapitału wewnętrznego na podstawie modeli statystycznych, stosowany jest roczny horyzont prognozy oraz poziom ufności 99,9%. Łączny kapitał wewnętrzny każdej spółki Grupy Kapitałowej stanowi sumę wysokości kapitału wewnętrznego, niezbędnego do pokrycia wszystkich istotnych dla danej spółki rodzajów ryzyka. Łączny kapitał wewnętrzny Grupy Kapitałowej stanowi sumę łącznego kapitału wewnętrznego Banku oraz wszystkich spółek Grupy Kapitałowej. Przyjmowany do kalkulacji kapitału wewnętrznego współczynnik korelacji pomiędzy poszczególnymi rodzajami ryzyka oraz poszczególnymi spółkami Grupy Kapitałowej wynosi 1.

W 2015 roku wysokość relacji funduszy własnych do kapitału wewnętrznego Grupy Kapitałowej utrzymywała się na poziomie, powyżej zarówno limitu ustawowego, jak i wewnętrznego Grupy Kapitałowej.

74.5 Ujawnienia (Filar III)

Grupa Kapitałowa ogłasza w cyklu rocznym informacje dotyczące w szczególności zarządzania ryzykiem oraz adekwatności kapitałowej zgodnie z:

• rozporządzeniem CRR,
• aktami wykonawczymi do rozporządzenia CRR,
• ustawą Prawo bankowe,
• ustawą o nadzorze makroostrożnościowym,

Rekomendacją M dotyczącą zarządzania ryzykiem operacyjnym w bankach wydaną przez Komisję Nadzoru Finansowego.

Szczegółowe informacje o zakresie ujawnianych informacji, sposobie ich weryfikacji oraz publikacji zawierają Zasady polityki informacyjnej PKO Banku Polskiego SA w zakresie adekwatności kapitałowej oraz innych informacji podlegających ogłaszaniu udostępnione na stronie internetowej Banku (www.pkobp.pl).